Mowgli – baśniowe elementy w ludzkim rozwoju

Ostatnio coraz częściej napotykam teksty sugerujące, że w procesie edukacji - szczególnie dzieci, ale i dorosłych - niesłychanie ważne są kompetencje społeczne rozwijane przy pomocy psów. Przez kompetencje społeczne należałoby rozumieć złożone umiejętności warunkujące efektywność radzenia sobie w sytuacjach społecznych określonego typu. Umiejętności te jednostka nabywa w toku treningu społecznego (Matczak, 2001). Zdaniem autorki powyższej definicji kompetencje społeczne warunkowane są cechami osobowości, temperamentem, inteligencją ogólną, społeczną i emocjonalną. Cechy wrodzone i społeczne doświadczenia są istotnymi czynnikami wpływającymi na poziom kompetencji. Nęcka (2003) określa kompetencję społeczną jako "skuteczność działania w trudnych sytuacjach społecznych", "osiąganie celów w życiu społecznym". Z kolei według Spitzberga i Cupach'a, jest to zdolność do budowania więzi emocjonalnych z innymi ludźmi, ujmowanych w kategoriach definiowania relacji, tworzenia, rozwijania i utrzymywania związków oraz uzyskiwania społecznego poparcia. Wysoki poziom kompetencji pozwala na znajdywanie dużej ilości wyjaśnień oraz przewidywań dotyczących własnych zachowań, oraz zachowań partnerów interakcji, tworzenie złożonych i bardziej zróżnicowanych konstrukcji tychże interakcji. W ujęciu Michaela Aryle, kompetencje społeczne są zbiorem takich umiejętności, od których zależy możliwość adekwatnej reakcji na określoną sytuację społeczną. Za powstanie, rozwój kompetencji społecznych, odpowiedzialne są zdolności niezbędne do przetwarzania informacji behawioralnych, które Argyle określił jako inteligencję społeczną. Za pomocą kompetencji społecznych możemy zorientować się, jaką strategię należy zastosować, żeby zrealizować własne cele. Wymienia się tu następujące umiejętności społeczne: • umiejętność nawiązywania bliskich kontaktów interpersonalnych. Osoby komunikując się pełnią równolegle dwie funkcje: nadają i odbierają komunikaty. Nadawane komunikaty i sygnały mają określone znaczenie. Ich forma i treść musi być czytelna i zrozumiała dla wszystkich partnerów interakcji. Możemy wyróżnić kilka elementów składowych różnego typu interakcji. Przede wszystkim należałoby tu wspomnieć o wzajemnym poznawaniu się i rozumieniu. Składa się na to zdolność obserwacji zmieniających się uczuć, nastrojów. Śledzenie toku myślowego czy też zmian w zachowaniu drugiej osoby. Ważna jest tu również umiejętności obserwacji i oceny swoich własnych reakcji oraz zachowań w konkretnych sytuacjach interpersonalnych. • nagradzanie, czyli umiejętność udzielania wzmocnień społecznych, które wpływają na utrzymanie związku, podniesienie atrakcyjności oraz umożliwiają wywieranie większego wpływu na osobę; • empatia i umiejętność podejmowania ról innych ludzi, które są ważne zwłaszcza w pracy zespołowej, w psychoterapii oraz w związkach miłosnych i przyjacielskich; • asertywność, czyli umiejętność obrony własnych praw bez okazywania agresji; • komunikacja werbalna (zwłaszcza na poziomie abstrakcyjnym) i niewerbalna; • inteligencja społeczna i umiejętność rozwiązywania problemów, istotna zwłaszcza w przypadku częstego występowania konfliktów (np. w pracy); • umiejętność korzystnej autoprezentacji - efektywność zachowań w sytuacjach ekspozycji społecznej (Terelak J., Bułdys J., 2003). Przedstawianie siebie w jak najkorzystniejszym świetle, dostosowanie swoich postaw sposobu zachowania, swojego wizerunku do oczekiwań i preferencji odbiorców jest niezmiernie istotne w wielu sytuacjach społecznych. (Borkowski,2003). Sztuka autoprezentacji, polegająca na "zachowywaniu się w pewien określony sposób tylko po to, by zrobić na innych duże wrażenie, które najpewniej wywoła reakcję taką, jaką osoba chciałaby uzyskać" (Szmajke, 1999) Bezpośredni wpływ na poziom kompetencji społecznych ma tak zwany trening społeczny, "odbywany w sytuacjach życia codziennego czy pracy zawodowej, jak i taki, który dokonuje się w toku specjalnych oddziaływań szkoleniowych" (Matczak, 2001) Nabywanie umiejętności społecznych odbywa się zatem od najmłodszych lat w warunkach naturalnych, lub może być świadomą decyzją poddania się oddziaływaniom szkoleniowym czy terapeutycznym (Argyle, 1994; Grabowska, 2000; Matczak, 2001; Sowa, 2000). Pojęcia kompetencji społecznych i obywatelskich znajdują zastosowanie na gruncie wielu nauk społecznych – od psychologii, przez socjologię, pedagogikę, aż po ekonomię. Jednocześnie są to pojęcia niedookreślone, trudne do zoperacjonalizowania, a więc też niełatwe do przełożenia na potrzeby badań naukowych czy pomiar efektów działań edukacyjnych. Wobec rozproszenia definicji w dyskursie naukowym nie dziwi dość swobodne ich przywoływanie w dyskursie publicznym. Powyższe definicje jednoznacznie wskazują jednak, ze psy nie rozwijają kompetencji społecznych człowieka. Kompetencje społeczne rozwijają się od najwcześniejszego dzieciństwa, ale decydujące są tu relacje dziecka z opiekunami. A funkcjonowanie odnalezionych „dzikich dzieci” dobitnie to potwierdza. Chłopca, który miał ok. 4 lat znaleziono w lesie w 1972 roku w Indiach. Gdy go dostrzeżono bawił się z wilkami. Późniejsze obserwacje pozwoliły stwierdzić, że stał się całkowicie mięsożerny. Przeżył, bo polował na kury. Dziecko miało odciski na łokciach oraz kolanach, zaostrzone zęby i haczykowate paznokcie. Ostatecznie chłopca udało się oduczyć jedzenia surowego mięsa. Nie udało się go nauczyć mówić, posługiwał się kilkoma znakami języka migowego. W 1985 roku zmarł (w wieku ok. 17 lat) Prowadzone w ograniczonym wymiarze badania nad tymi dziećmi sugerują, że wzrastanie poza społeczeństwem ma największy wpływ na osobowość, umiarkowany na inteligencję, a najmniejszy na sprawność fizyczną. I sama nie wiem, czy powodem posługiwania się psem w rozwoju kompetencji społecznych jest brak rozumienia tego terminu, nierzetelność osób z wykształceniem, z którego zostali rozliczni czy psy tak głęboko wniknęły w nasz świat , że zastępują już ludzi ? Ale to ostatnie należy raczej uznać za upadek naszych społecznych kompetencji niż na ich rozwój...